Met de post van vandaag open ik een nieuwe sectie die u door de geschiedenis van koffie zal leiden, bent u klaar om hem te volgen?
Terwijl ik de wereld rondreisde om koffieplanten te ontdekken, en met veel plezier de beste deskundigen op dit gebied interviewde, voelde ik de behoefte om een nieuw avontuur te beginnen, en dit avontuur begint met een simpel papier en een pen. Een verhaal vertellen is genoeg om je avontuurlijk te voelen. Vandaag, met dit eerste artikel, begint het verhaal van koffie, exclusief geschreven voor de blog.
Het is een groene boon, met een centrale gleuf, beschermd door een laag zoet vruchtvlees, slijm genaamd, en door een schil, het geheel is een vrucht, drupe genaamd, die van de tak van een Coffea Arabica plant valt, en een geit eet hem op, maar er is een herder die het tafereel gadeslaat en het dier tegemoet gaat en dus de plant. En het verhaal is al een legende geworden.
Dit is de meest voorkomende hypothese over hoe de ontdekking van de koffieplant tot stand is gekomen. Maar laten we in de details treden.
Hoe werd koffie ontdekt?
De oorsprong van koffie is moeilijk te achterhalen en er zijn veel verhalen over waar koffie vandaan komt
Hoe werd koffie ontdekt door Kaldi?
Aangenomen wordt dat de eerste verhalen over koffie in het Oosten zijn ontstaan, vierhonderd jaar voor de geboorte van Christus. Maar het meest concrete bewijs wordt gevonden rond het jaar vijfhonderd, in Afrika, in het koninkrijk van de koningin van Sheba. Het wordt verteld door broeder Antonio Fausto Naironi in zijn De Saluberrima potione (1671), de eerste verhandeling over koffie, waarin hij de mythe vertelt van de herder Kaldi. In Ethiopië vertelt hij over een nacht waarin de geiten niet terugkeerden van de velden, en Kaldi, ongerust, ging hen zoeken. Hij vond ze de volgende dag, euforisch, bij een felgroene struik vol felrode kersen. De herder, geïntrigeerd, proefde van de bessen en ontdekte hun stimulerende eigenschappen. Kaldi ondernam vervolgens een lange reis om de mysterieuze vrucht naar het klooster van Chehodet in Jemen te brengen. Maar de plaatselijke heilige man oordeelde onmiddellijk dat ze het werk van de duivel waren en gooide de rode kersen in het vuur, die een verleidelijk en uniek aroma verspreidden. Nieuwsgierig geworden door dit tafereel, raapten de twee mannen onmiddellijk de bonen op, stampten ze fijn en lieten ze verdrinken in een vat gevuld met heet water: dit was het eerste kopje koffie ter wereld (de legende van de herder Kaldi wordt verteld en beschreven, met verbazingwekkende beelden, in een oude reproductie op perkament, die vandaag nog bewaard wordt in Addis Abeba, Ethiopië).
Deze bittere, donkere drank stelde de monniken in staat te ontsnappen aan de slaap tijdens de lange nachten van gebed. Spoedig verspreidde het verhaal over de effecten van het brouwsel zich van klooster tot klooster en begon men koffie te beschouwen als een waar geschenk van God. Naar verluidt werd de energiedrank ook gebruikt door Soefi’s (asceten die in de woestijnen van Jemen, in Zuid-Arabië, leefden) om hun lange bijeenkomsten te kunnen doorstaan. Om deze hypothese te bevestigen bestaat er een oude miniatuur uit de 16e eeuw, waarop de mysticus al – Shadhili te zien is, die in 1200 als een van de eersten koffie bereidde met behulp van de bonen. De Shadhiliti, zijn volgelingen en nakomelingen, behoorden tot de religieuze groep der Soefi’s: hun ritueel gebruik van koffie (bijvoorbeeld in de wervelende dansen van de wervelende derwisjen) stuitte op verschillende vormen van verzet in de meest orthodoxe islam, die alle bedwelmende middelen veroordeelde. Dankzij de koffie konden de soefi-mystici zich wijden aan zeer lange gebedspraktijken die hen in staat stelden de drempel van de religieuze extase te bereiken.
Koffie en de legende van Mohammed
Misschien minder bekend is de legende van Mohammed. Op zekere dag werd de profeet door een plotselinge en oncontroleerbare slaperigheid bevangen en de aartsengel Gabriël kwam hem te hulp en bracht hem een drank die rechtstreeks van Allah afkomstig was. Mohammed dronk ervan, herleefde, en begon grote daden te verrichten. De drank, die wordt verontschuldigd als de heilige Zwarte Steen van Mekka, wordt in de legende qahwa genoemd, een woord dat wijst op zijn plantaardige oorsprong.
Verhalen en legenden vermengen zich in een ketel vol charme en mysterie, waar een drankje dat de wereld heeft betoverd en ook vandaag nog zijn kracht doet voelen, zich vernieuwt met elk tijdperk dat het heeft doorgemaakt.
Na het eerste hoofdstuk, waarin legende met mythe wordt verward, is de enige zekerheid dat deze “toverdrank” het gehemelte van duizenden mensen heeft gevuld met een nieuwe en bedwelmende emotie. Na het verhaal van Kaldi en de profeet Mohammed, na de asceten en de kloosters van Jemen, zijn we terug in Afrika, gekatapulteerd naar de 13e eeuw…
De komst van koffie onder de Arabieren
Het was in die tijd dat enkele slaven uit Soedan, die door Ethiopië trokken op weg naar Arabië, koffiebessen meebrachten, in de overtuiging dat deze bessen hen konden helpen de ontberingen te overleven: dit is wellicht de manier waarop de bonen in de Arabische landen aankwamen, en zich vervolgens over de hele wereld verspreidden. In de landen van het Midden-Oosten werd koffie ook in de geneeskunde gebruikt: drankjes op basis van cafeïne werden, voordat ze als drank werden aanvaard, als echte geneesmiddelen beschouwd. Volgens islamitische volksverhalen was sjeik Omar de eerste Arabier die koffie ontdekte en bereidde. Als arts en geestelijke werd hij veroordeeld wegens zedendelicten en met zijn volgelingen verbannen naar het woestijngebied van Assab. Om de honger te stillen, plukten Omar en zijn metgezellen bessen van een onbekende struik, kookten ze en dronken het brouwsel. Er wordt ook gezegd dat dit idee hen in een droom werd gesuggereerd. Terug in Mokka, hun thuisland, vertelden de ballingen over de voordelen van dit drankje. De regering bouwde een klooster ter ere van Omar en benoemde hem tot beschermheilige van de stad.
Wat is de oorsprong van koffie?
Dat is het verhaal, de mythe, de legende. Iedereen kan het interpreteren zoals hij wil. Ik beeld me graag in dat dit is wat er echt gebeurd is. Dat een geit een vreemde vrucht at en een profeet proefde als een hemels geschenk en een dokter een middel maakte om vermoeidheid te overwinnen. In ieder geval is er maar één punt dat we met absolute zekerheid kunnen herhalen en dat betreft de oorsprong van de koffieplant: Ethiopië. Het is in dit prachtige koffiewoud, in de Abessijnse regio Kaffa, gelegen tussen 900 en 2000 meter, dat de boon is ontstaan. In de rijke provincie Sidamo in het zuiden van Ethiopië erkenden de voorouders van de huidige Galla-stam, nomaden in de bergen, de verkwikkende werking van de koffieboom. Blijkbaar hebben ze de bessen geplet en met dierlijk vet gekneed om ze als energiesupplement te gebruiken.
Koffie wordt door de Arabische volkeren breed gesteund, gezien het verbod op alcoholgebruik in de Koran. De “wijn van de Islam” (zoals koffie de bijnaam kreeg) begon zich te verspreiden naar de kusten van de Rode Zee, Mekka, Medina en Cairo. Volgens sommige overleveringen werd koffie door de Islamitische godsdienst als positief beschouwd omdat het intelligentie, creativiteit en verbeelding stimuleerde, in tegenstelling tot wijn, die slaperigheid en afleiding veroorzaakte. De islamitische godsdienst verzamelde snel nieuwe volgelingen en bracht, even snel, de charme van koffie… naar de bereikte en veroverde landen!
De verspreiding van koffie over de hele wereld
In het begin van de 16e eeuw begon de koffie zich vanuit de kloosters van Jemen te verspreiden naar de hoofdsteden (eerst Caïro) en drong door tot alle lagen van de seculiere samenleving. De “zwarte drank” werd zo wijd verspreid dat rond 1523 in Turkije een huwelijksbeding werd ingevoerd, waarin werd bepaald dat de echtgenoot zijn vrouw op straffe van echtscheiding van voldoende koffie diende te voorzien. Arabië had lang geprobeerd de koffie-inkomsten onder controle te houden, maar het was bijna onmogelijk een oogje in het zeil te houden op de miljoenen pelgrims die elk jaar naar Mekka reisden. Het was een van hen, Bada Budan, die in 1670 zeven rode bessen inslikte en ze plantte op zijn land in de Chandragiri heuvels van Karnataka, Zuid-India. Het resultaat was zo verbluffend dat het gebied ter ere van hem een nieuwe naam kreeg en Bada Budan werd uitgeroepen tot heilige voor zijn bijdrage aan het leven van het land. Vanaf dat moment eindigde het monopolie van Jemen en Arabië op koffie.
En een nieuw avontuur begon…
De Nederlandse handelaars, die sedert het begin van de 17e eeuw allerlei produkten (wierook, sandelhout, zijde enz.) uit Afrika en Azië hadden uitgevoerd, begrepen onmiddellijk het potentieel van dit nieuwe produkt en moedigden de uitbreiding ervan aan. In de loop van de 18e eeuw werden de koloniën van de Europese landen in de equatoriale zone de zetel van de eerste plantages: niet alleen Ceylon en Java, maar ook Sumatra, Celebes, Timos en Bali.
De geschiedenis van de koffie is niet langer een legende, maar een solide realiteit die zich over de hele wereld begint te verspreiden en volledig doordringt in de interesses en verlangens van miljoenen mensen. Van de wieg van de beschaving, in Afrika, is zij naar Azië en ook naar Europa getrokken. In 1700, te midden van de ontwikkeling van de handel en met de opkomst van de transoceanische reizen, arriveerde koffie in Midden- en Zuid-Amerika. En vanaf dat moment, verandert het verhaal weer. Maar het is nog te vroeg om te zeggen…
De koffie werd rond 600 na Christus in Ethiopië ontdekt en dook in de loop der eeuwen schuchter op in de aangrenzende streken, eerst in Jemen en vervolgens in Arabië (deze streken worden vandaag de dag nog steeds “de bakermat van de koffie” genoemd). In de 14e eeuw arriveerde hij in de grote hoofdsteden (Caïro en Istanboel), in 1670 in India en in de 17e eeuw zette hij zijn reis voort naar het zuidoosten van het Aziatische continent, meer bepaald naar de gebieden Ceylon, Sumatra, Java, Bali en Timor. In diezelfde jaren maakte de koffie een lange reis, parallel aan deze, die begon in Frankrijk en landde in Amerika, en die aanleiding gaf tot nieuwe revolutionaire ontwikkelingen voor onze geschiedenis.
De komst van koffie in Martinique, een eiland in West-Indië, in 1723 is legendarisch. Maar laten we in de details treden…
De verspreiding van koffie in Europa
1615 wordt beschouwd als de datum waarop koffie Europa is binnengekomen dankzij de Venetiaanse handelaren op de zeeroutes die het Oosten met Venetië en Napels verbonden. In die tijd werd de uitvoer beheerd door de grote koloniale mogendheden, aangezien de plantages zich hoofdzakelijk bevonden in de gebieden die zij controleerden. Zo kwam Ethiopische koffie in Italië terecht, West-Afrikaanse koffie in Frankrijk, Oost-Afrikaanse koffie in Engeland en haalden de Verenigde Staten op hun beurt koffie uit Latijns-Amerika.
Toen koffie aan het begin van de 17e eeuw in Italië aankwam, stuitte het op veel obstakels: met name de kerkelijke wereld wantrouwde de Arabische oorsprong ervan. Ook bestond de vrees dat het gebruik van herbergen, die als een oord van verderf werden beschouwd, toch te belangrijk zou worden. Paus Clemens VIII wilde echter, alvorens het te veroordelen, deze “duivelsdrank” proeven en vond het zo lekker dat hij besloot het te heiligen, waarbij hij verklaarde dat de drank zo lekker was dat het een misdaad zou zijn geweest het alleen aan ongelovigen te laten.
Wie is de grootste koffieproducent?
Koffie werd al snel zo waardevol dat mensen probeerden het af te pakken van degenen die het hadden, wat resulteerde in ingenieuze plannen. In 1727, om een conflict tussen de Franse en Nederlandse regeringen in Guayana op te lossen, werd de Portugese officier Francisco de Melo Palheta ingeschakeld. Hij werd verliefd op een jonge getrouwde vrouw: de geliefde vrouw van een plaatselijke ambassadeur had hem bij zijn vertrek een boeket bloemen gegeven, waaronder de fleurige kersen opvielen. Hij plantte ze in Para, Brazilië, en binnen korte tijd werd dat land ’s werelds grootste producent van koffie.
Wij hebben de voorlaatste etappe bereikt van deze lange reis, die ons in staat heeft gesteld het verhaal van de koffie te vertellen. In het begin van de zestiende eeuw werden reizigers en kooplieden die de scheepvaartroutes volgden zich al snel bewust van de imposante aanwezigheid van koffie in de islamitische wereld en brachten het nieuws daarvan al snel naar Europa, via bladzijden en bladzijden met teksten en tekeningen. Koffie werd al snel synoniem voor vriendschap, vermaak en een referentiepunt voor politiek debat.
Hoe zijn cafés ontstaan uit koffie?
Het eerste koffiehuis, bedoeld als een plaats om de “zwarte drank” te nuttigen, werd in 1554 geopend in Constantinopel, het oude Byzantium (nu Istanboel). De cafés werden mektebi-irfan genoemd, d.w.z. “scholen van kennis”, omdat mannen er stopten om te discussiëren en nieuwtjes uit te wisselen. Het schijnt echter dat in het huidige Jemen de gewoonte om koffie te drinken sinds de vorige eeuw wijdverbreid was en dat de regering het gebruik ervan goedkeurde door de kwaliteiten ervan te prijzen.
Een schilderij uit 1700 van de Engelse school legt haarfijn uit wat er gebeurde in een café, een ontmoetingsplaats waar de Engelse adel kunst, politiek en zaken besprak, terwijl ze koffie dronken en een pijp rookten.
Vanaf het midden van de 17e eeuw, nadat het goddelijke verbod was opgeheven, voegde koffie zich bij chocolade in de kraampjes van straatverkopers, samen met verfrissende dranken zoals limonade en likeur. Koffie bleef zich verspreiden en zijn populariteit nam enorm toe. Van de grote Engelse steden tot Oostenrijk, Frankrijk, Duitsland en Holland werden de koffiehuizen het centrum van de sociale activiteit. In Engeland deed zich een zeer merkwaardig verschijnsel voor: de zogenaamde penny-universiteiten ontstonden, zo genoemd omdat je met een penny een kop koffie kon kopen en kon deelnemen aan interessante en boeiende discussies. Tegen het midden van de 17e eeuw telde Londen meer dan driehonderd koffiehuizen, waarvan er vele werden bezocht door kooplieden, reders, effectenmakelaars en kunstenaars, die het economische en culturele leven van het land in stand hielden. De geschiedenis leert ons dat veel zakenlieden zijn opgegroeid in de lucht van deze plaatsen: Lloyd’s of London, een van ’s werelds grootste verzekeringsmaatschappijen, is geboren in de koffiehuizen van Edward Lloyd.
Het was ook in de 17e eeuw dat de koffiehuizen zich, dankzij de Engelsen, begonnen te verspreiden in wat toen Nieuw-Amsterdam heette en nu New York is. Hoewel koffie er een hoge vlucht nam, bleef thee de favoriete drank van de Nieuwe Wereld tot 1773, toen de inwoners van de kolonie in opstand kwamen tegen de hoge belastingen die Koning George op thee legde en alle voorraden van de kostbare drank in zee gooiden. De opstand, bekend als het theefeest van Boston, veranderde voorgoed de voorkeuren van het Amerikaanse volk en koffie is sindsdien een onderdeel van het Amerikaanse dieet.
Ons verhaal eindigt, koffie was de meest geconsumeerde drank in de toen bekende wereld geworden. En we drinken het vandaag nog steeds, met dezelfde bedwelmende passie waarmee u door de eeuwen heen de harten en zielen van miljoenen hebt gevuld.
Dit is haar verhaal… en ik hoop dat het nooit eindigt!